แนวปฏิบัติสำหรับผู้นำ

ข้อคิดเป็นแนวปฏิบัติสำหรับผู้นำ


ขึ้นชื่อว่าผู้นำแล้ว ทุกท่านคงพอมองภาพออกนะครับว่า คนทั่วไปถ้ามีโอกาสก็อยากจะเป็นผู้นำด้วยกันทั้งนั้นในทุกระดับ ทั้งทางราชการ เอกชน และการเมือง แต่จะเป็นผู้นำได้ประสบผลสำเร็จหรือไม่ ต้องมีปัจจัยหลาย ๆ อย่างสนับสนุนทั้งโดยส่วนตัวและสภาพแวดล้อมอื่น ๆ ในที่นี้จะขอนำมากล่าวเน้นเฉพาะด้านตัวของผู้นำ จากศาสตร์ต่าง ๆ และผู้ทรงคุณวุฒิต่าง ๆ ได้ให้ข้อแนะนำในการเป็นผู้นำที่ดีมี ประสิทธิภาพเป็นจำนวนมาก เพื่อเป็นการทบทวน ผมขอกระซิบเบา ๆ เสริมข้อคิดเป็นแนวปฏิบัติสำหรับผู้นำดังต่อไปนี้ ส่วนท่านที่เป็นผู้นำที่ดีมีประสิทธิภาพอยู่แล้ว ขอเป็นการกระซิบเตือนนะครับ
1. มีความกตัญญูกตเวที
ความเป็นผู้นำที่ดีต้องเป็นผู้มีความกตัญญูกตเวที จะทำให้ผู้ใต้บังคับบัญชา นับถือ ศรัทธา ยอมรับในความเป็นผู้นำที่สำคัญในรายละเอียดของความกตัญญูกตเวทีคงจะไม่กล่าวลึกมากเนื่องจากเป็นพื้นฐาน ที่สำคัญของคนไทยอยู่แล้ว แต่จะขอยกข้อคิดสอนใจของ “พระครูวิวัตธรรมโกศล” กล่าวไว้เกี่ยวข้องกับความกตัญญูกตเวทีไว้อย่างครบถ้วน โดยผู้เขียนไม่ต้องอธิบายเพิ่มเติม คือ
“กตัญญูควรคิดให้ เป็นนิตย์
กตเวทีคิด ค่ำเช้า
คนจะสรรเสริญกิตติศัพท์ ซื่อสัตย์แฮ
ผลจะส่งเสริมเข้า เขตข้างทางเกษม”
2. ความรู้ ความสามารถ
โบราณกล่าวไว้ว่า “รู้อะไรไม่สู้รู้วิชา รู้รักษาตัวรอดเป็นยอดดี” คำพังเพยที่กล่าวข้างต้นคงจะอธิบายความสำคัญได้เป็นอย่างดี การเป็นผู้นำนั้นต้องเป็นผู้มีความรู้ ความสามารถในหลาย ๆ ด้าน จึงจะสามารถทำให้ผู้อื่นยอมรับและปฏิบัติตามคงไม่ต้องอธิบายมากกว่านี้
3. ความมีวิสัยทัศน์ที่กว้างไกล
มีผู้รู้กล่าวเป็นข้อคิดไว้ว่า “มองให้ไกล ไปให้ถึง” ผู้นำต้องเป็นผู้มีสายตายาวไกล ใจกว้าง ไม่หูเบาแลไม่ใจแคบ จะสามารถนำองค์กรและหน่วยงานพัฒนาไปอย่างมีประสิทธิภาพ ดังนั้น ผู้นำต้องวางแผนระยะยาว 5 ปี 10 ปี 15 ปี แล้วนำพาไปสู่เป้าหมายให้ได้จึงจัดว่าเป็นผู้นำที่ดี
4. การมีคุณธรรม
มงคลชีวิตของพระธรรมดิลก (จันทร์ กุสโล) กล่าวเป็นข้อคิดไว้ว่า “ถ้าท่านอยากมีอำนาจ ก็อย่าขาดความยุติธรรม ถ้าท่านเห็นแก่ได้ ก็อย่าหวังน้ำใจจากคนอื่น” จากมงคลชีวิตดังกล่าว คงสามารถอธิบายความสำคัญของการมีคุณธรรมได้ดีกว่าที่ผมจะอธิบายต่อ
5. มีความคิดสร้างสรรค์
ผู้นำที่ประสบผลสำเร็จจะต้องมีความคิดสร้างสรรค์ คือ การรู้จักใช้ข่าวสารข้อมูลที่มีอยู่ให้เกิดประโยชน์สูงสุด เรียกได้ว่า “ระวังอย่านอนหลับทับข้อมูล” ความคิดสร้างสรรค์จะต้องคิดเรื่องที่เป็นบวก โดยไม่วางกรอบให้กับตนเอง เรื่องนี้ทำได้ เรื่องนี้ทำไม่ได้ ยังไม่ว่าง ผู้นำที่ดีต้องพัฒนาความคิดอยู่เสมอ จึงจะก่อให้เกิดการยอมรับนับถือ และนำหมู่คณะไปสู่เป้าหมายได้ดังจะขอนำข้อคิดที่ รศ.ดร.ประสาร มาลากุล ณ อยุธยา ได้ให้ข้อคิดเกี่ยวกับความคิดสร้างสรรค์ไว้บางส่วนว่า
“คนทุกคน มีสิทธิ์ คิดสร้างสรรค์
ไม่ใช่ฝัน อย่างเลื่อนลอย คอยเสี่ยงพา
แต่มีจุด มุ่งหมาย ใช้ปัญญา
แก้ปัญหา สร้างประโยชน์ ขึ้นทดแทน”
6. มีความสามารถในการพูดที่ดี
การเป็นผู้นำนั้น ต้องมีความสามารถในการพูดและการสื่อสารที่ดี เพื่อทำให้ผู้ฟังเกิดความเข้าใจที่ชัดเจน และปฏิบัติตามได้ถูกต้อง ผู้รู้ได้ให้ข้อคิดไว้ว่า ในการพูดแต่ละครั้งจงถือหลักว่า
“จงพูดในสิ่งที่เขาอยากฟัง
จงอย่าพูดในสิ่งที่เราอยากพูด
จงพูดภาษาคนฟัง
จงอย่าพูดภาษาคนพูด”
7. มีความสามารถในการประสานงานและมีมนุษยสัมพันธ์
ผู้นำที่ดีต้องเป็นทั้งนักประสานและนักมนุษยสัมพันธ์ จึงจะสามารถทำให้การปฏิบัติงานเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพ ผู้รู้ได้ให้ข้อคิดเกี่ยวกับการประสานงาน และมนุษยสัมพันธ์ไว้เป็นคติว่า
“ประสานงาน ประสานใจ ไม่แต่ต้น
ประสานวจี ทุกคน พูดเสริมส่ง
ประสานกาย ร่วมแรง ตั้งจำนงค์
สามประสาน สมประสงค์ สัมฤทธิ์เอย”
8. ความมีใจหนักแน่น
ความเป็นผู้นำต้องเป็นตัวของตัวเองในการดำเนินกิจกรรมต่าง ๆ เนื่องจากจะส่งผลต่อคนกลุ่มใหญ่ ไม่ใช่ใครพูดอะไรก็เชื่อและทำตามไปหมด ต้องวิเคราะห์ถึงประโยชน์ส่วนรวมของกลุ่ม ของทีม โบราณได้ให้ข้อคิดไว้ว่า ต้องคอยเอา “ลูกตุ้มถ่วงหูไว้” หรือ “จงรับฟัง แต่ไม่ใช่เชื่อฟังทั้งหมด” ล้วนแล้วเป็นแนวทางให้กับผู้นำที่ควรพิจารณา
9. มีสุขภาพที่สมบูรณ์
ความเป็นผู้นำที่ดีต้องรู้จักรักษาสุขภาพร่างกาย ทั้งด้านร่างกายและจิตใจ ถ้าผู้นำเป็นผู้ที่มีสุขภาพที่ดี จะคิด จะทำอะไรก็จะรวดเร็ว ถูกต้อง เกิดประสิทธิภาพ เรียกว่าคิดดี ทำดี ตรงกันข้ามถ้าผู้นำสุขภาพไม่สมบูรณ์ สามวันดี สี่วันร้าย การจะนำองค์กรหรือกลุ่มไปสู่เป้าหมายนั้นจะไม่สดใสนัก ความสำคัญเกี่ยวกับสุขภาพร่างกายนั้น มีความสำคัญมาก จนมีผู้ให้ข้อคิดเป็นคำภาษิตและคำพังเพยให้ข้อคิดไว้ที่เกี่ยวข้องกับการรักษาสุขภาพร่างกายเช่น “ความไม่มีโรคเป็นลาภอันประเสริฐ” “ออกกำลังกายวันละนิด จิตแจ่มใส” หรือ “กีฬา ๆ เป็นยาวิเศษ” เป็นต้น ล้วนแล้วเน้นถึงความสำคัญของสุขภาพร่างกายที่ผู้นำพึงปฏิบัติ
10. มีความสามารถในการบริหารเวลา
การบริหารเวลาเป็นสิ่งจำเป็น และสำคัญของทุกคน ผู้นำที่ดีมีประสิทธิภาพจะต้องบริหารเวลาให้เกิดประโยชน์สูงสุด ผู้นำที่ดีต้อง “รู้จักการบริหารเวลา” ว่างานไหนต้องจัดการเอง งานไหนควรให้คนอื่นไปแทน งานไหนรอได้ งานไหนรองไม่ได้ และงานใดควรทำก่อน, หลัง โดยสรุปต้องวางแผนการบริหารเวลาให้ดีที่สุด ในเรื่องของการบริหารเวลา ผู้รู้ได้ให้ข้อคิดไว้เป็นคำกลอนที่ควรพิจารณาว่า
“ธรรมชาติให้เวลามาเท่ากัน
24 ชั่วโมง เป็นหนึ่งวัน ไม่ผิดเพี้ยน
แม้เศรษฐีหรือยาจก ไม่วกเยียน
ใครจะเปลี่ยนให้มีค่า น่าสนใจ”
11. มีความเป็นแบบอย่างที่ดีในทุกด้าน
ความเป็นผู้นำนั้นต้องเป็นตัวแบบ ต้นแบบ หรือแบบอย่างที่ดีในทุกด้าน เพื่อให้เกิดการยอมรับ – ความศรัทธา – ความเชื่อถือเกิดขึ้นกับกลุ่ม จึงจะสามารถทำให้เกิดความร่วมมือ ร่วมใจในการทำงาน ส่งผลดีต่อองค์กรหรือหน่วยงาน การเป็นแบบอย่างที่ดีทั้งในด้านความประพฤติ การกระทำนั้นมิใช่เกิดขึ้นโดยง่ายแต่ต้องปฏิบัติสืบเนื่องมาจนเป็นที่ยอมรับของกลุ่ม มีผู้รู้ได้ให้ข้อคิดไว้ในเรื่องของการเป็นแบบอย่างที่ดี เป็นข้อคิดหลายอย่าง เช่น “ฆ่าความโกรธได้ ย่อมเป็นสุข” “ความอดทนนำมาซึ่งประโยชน์สุข” “ชนะตนเอง เก่งกว่าชนะใด ๆ “ “อ่อนโยนแต่ไม่อ่อนไหว” และ “กว้างอะไร ไม่ยิ่งใหญ่เท่าใจกว้าง” หรือ “อยากให้เขาไหว้เรา ไหว้าเขาก่อน” เป็นต้น จากข้อคิดต่าง ๆ ที่ผู้รู้ได้กล่าวไว้คงพอสรุปได้ชัดเจนนะครับ ว่าผู้นำจะต้องเป็นแบบอย่างทุก ๆ ด้าน จะส่งผลให้การดำเนินงานสำเร็จได้อย่างมีประสิทธิภาพ
ผมได้กระซิบเบา ๆ เกี่ยวกับข้อคิดแนวปฏิบัติของผู้นำมาพอสมควรแล้ว ยังมีอีกหลายสิ่งหลายอย่างที่ท่านผู้รู้ได้แนะนำไว้อีกเป็นจำนวนมากที่ผู้อ่านสามารถไปศึกษาค้นคว้าเพิ่มเติม นำมาวิเคราะห์ประยุกต์ใช้ต่อไป วันนี้ถ้าบกพร่องต้องขออภัย รายละเอียดปลีกย่อยกว่านี้คงไม่ต้องสรุปต่อเพียงแต่ขอฝากเป็นคำกลอนที่ท่านผู้รู้ได้เขียนไว้ให้เป็นข้อคิด ดังนี้
“เป็นนายเขา ต้องขยัน หมั่นศึกษา
ให้เป็นคน ก้าวหน้า ทันสมัย
ไม่ล้าหลัง ห่างเหิน จนเกินไป
ลูกน้องก้าว หน้าไกล ตามไม่ทัน
ไม่จำเป็น ต้องศึกษา มากกว่าเขา
ให้เป็นหลัก พอเป็นเค้า เขาเชื่อมั่น
แม้เป็นนาย รู้จักใช้ สบายครัน
ไม่จำเป็น ต้องฟาดฟัน อยู่คนเดียว”